Жасанды интеллект технологиялары жаһандық қоғамдастықта үлкен өзгерістер әкеліп, өміріміздің барлық саласына еніп жатыр. Оның әсері тек экономикалық немесе технологиялық қана емес, мәдени және рухани салаларға да ықпалын тигізуде.
Осы тұрғыда ұлттық бірегейлікке ЖИ-дің ықпалы туралы сұрақ өзекті бола түседі: ол ұлттық құндылықтарды әлсірете ме, әлде нығайтуға мүмкіндік бере ме? ЖИ ұлттық бірегейлікке қандай қауіп төндіруі мүмкін? Бұл сауалға Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің басқарма төрағасы-ректор Жансейіт Түймебаев өзінің "Егемен Қазақстан" газетінде жарық көрген "Жасанды интеллект және ұлттық бірегейлік" атты мақаласында нақты жауап берді...
Кейбір зерттеушілер жасанды интеллекттің дамуымен бірге ұлттық ерекшеліктердің жоғалу қаупі артып келе жатқанын айтады. Бұл бірнеше факторлармен байланысты. ЖИ-дің негізі болып табылатын алгоритмдер көп жағдайда батыс мәдениеті мен ағылшын тіліне сүйенеді. Бұл ұлттық тілдердің қолданыс аясын тарылтып, ақпараттық кеңістіктің біркелкіленуіне әкелуі мүмкін. Егер ЖИ-ге негізделген технологиялар жергілікті тілдер мен мәдени ерекшеліктерді ескермесе, онда ұлттық бірегейлікке қауіп төнуі ықтимал.
Қазіргі таңда ЖИ негізінде жасалған контенттің басым бөлігі жаһандық нарыққа бағытталған. Егер ұлттық мәдени кодтар мен құндылықтар алгоритмдерде ескерілмесе, онда халықтың ақпараттық кеңістігі батыстық немесе өзге мәдениетке тәуелді болып кетуі мүмкін. Бұл әсіресе жастар арасында ұлттық өзіндік сананың әлсіреуіне ықпал етеді.
ЖИ-ді дамытудағы негізгі ойыншылар – халықаралық ірі IT-компаниялар. Олар ұсынатын сервистерді пайдалану арқылы елдер өздерінің ақпараттық егемендігінен айырылуы мүмкін. Егер ұлттық деректер шетелдік платформаларда сақталса, бұл тек мәдени ғана емес, стратегиялық тұрғыдан да қауіп төндіреді.
Дегенмен, ЖИ ұлттық мәдениетті қорғау мен дамытуға тиімді құрал бола алады. Егер оны дұрыс бағытта қолдансақ, ұлттық құндылықтарды сақтау мен жаңғыртуға мүмкіндік туады:
ЖИ қазақ тілін дамытуда үлкен рөл атқара алады. Қазақ тіліндегі аударма жүйелері, мәтінді тану алгоритмдері, дауыс көмекшілері (виртуалды ассистенттер) тілдің күнделікті қолданысын жеңілдетіп, оның мәртебесін нығайта алады. Мысалы, қазақша синтезделген дауыстарды жетілдіру, ЖИ-ге негізделген автоматтандырылған аудармашыларды дамыту арқылы қазақ тілін цифрлық кеңістікте бәсекеге қабілетті етуге болады.
ЖИ тарихи деректерді сақтау мен өңдеуде маңызды рөл атқарады. Архивтік құжаттарды цифрландыру, тарихи артефактілерді виртуалды шындық (VR) көмегімен қайта жаңғырту, ұлттық музыка мен әдебиетті өңдеу арқылы мәдени мұраны болашақ ұрпаққа жеткізуге болады. Бұл әсіресе дәстүрлі өнер мен фольклорды сақтауда маңызды.
ЖИ көмегімен қазақ тілді контент жасауға болады. Мысалы, ұлттық стильдегі мультфильмдер, деректі фильмдер, көркем шығармалар және басқа да ақпараттық өнімдер жасау үшін ЖИ-ді пайдалану үлкен мүмкіндік береді. Сонымен қатар, әлеуметтік желілер мен видеоплатформаларда қазақ тіліндегі контентті жылжыту үшін ЖИ негізіндегі ұсыныстар жүйесін жетілдіруге болады.
Қазақстан ЖИ-ді өз мәдениеті мен дәстүрін халықаралық деңгейде таныту үшін пайдалана алады. Мысалы, қазақтың дәстүрлі киімдері мен өрнектерін сән индустриясында қолдану үшін ЖИ көмегімен жаңа дизайндар жасауға болады. Сондай-ақ ұлттық тағамдарды танымал ету мақсатында ЖИ арқылы интерактивті кулинариялық жобалар әзірлеуге мүмкіндік бар.
Жасанды интеллект ұлттық бірегейлікті жойып жіберуі мүмкін деген қорқыныш негізсіз емес, бірақ оның ұлттық мәдениетті дамытуда үлкен мүмкіндіктер ұсынатынын да ескеру қажет. Ең бастысы – технологияларды бейімдеп, оларды ұлттық құндылықтарды сақтау мен нығайтуға бағыттау. Егер Қазақстан ЖИ технологияларын өз мүддесіне қарай дамытып, қазақ тіліндегі дерекқорларды кеңейтіп, ұлттық құндылықтарды цифрлық әлемде насихаттай алса, бұл тек мәдени бірегейлікті сақтап қана қоймай, оны жаңа деңгейге көтеруге мүмкіндік береді.
Жасанды интеллект – бұл қауіп емес, мүмкіншілік. Оның қандай рөл атқаратыны бізге, оны қалай қолданатынымызға байланысты.
Мәншүк МҰҚАШЕВА,
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры, халықаралық Еуразиялық телевизия және радио академиясының академигі, филология ғылымдарының кандидаты, Мақат ауданының Құрметті азаматы
Фото: ru.freepik.com