Наурыз – бес мың жылдан астам уақыт бойы тойланып келе жатқан қазақстандықтар мен Орта Азия халықтарының төл мерекесі, деп хабарлайды AtyrauPress тілшісі.
Бұл – жаңа жыл, яғни, көктемдегі табиғаттың жаңаруы мен жандануы, жаңа өмірдің бастамасы деген сөз. Наурыз дәстүрлі мереке ретінде көптеген елдерде атап өтіледі. Енді сол жерлерге ойша саяхаттап көрсек…
Өзбекстан тұрғындары Наурызда 13 күн бойы жасаған нәрселердің жыл бойы қайталанатындығына сенеді. Сондықтан, бір-бірінің қарыздарын кешіру, төс қағыстыру, тату-тәтті өмір сүру керек деп санайды. Бұл мерекеде үйге бірінші келген адам маңызды роль атқарады. Жаңа жылдың алғашқы қонағы сабырлы және мейірімді сипатқа ие болса, үйге бақыт кірді деп қабылдайды. Ол жыл бойы сәттілік әкеледі деп ойлайды. Ежелгі заманнан бері Өзбекстанда Ноорузда халықтық фестивальдер, мерекелік базарлар, ат жарысы, иттер мен қояндардың «жекпе-жегі» ұйымдастырылады. Осы дәстүр осы күнге дейін сақталып келеді.
Бұл күні үй шаруасындағы әйелдер арнайы жасыл бәліш қуырады. Олар жұмыртқаның ағына қант қосып, шөптердің хош иісті тамырларынан тәтті десерт жасайды. Хош иісті палау пісіреді. Өзбекстандағы ұлттық тағамдардың бірі – бидай дәндерінен жасалған «самалақ». Мұндағы астық молшылық пен тоқшылық және денсаулықты бейнелейді. Навруздан кейін далалық жұмыстар басталып, түрлі салт-жоралғылар орындалады.
Қырғызстанда Наурыз мерекесі «Нооруз» деп аталады. Егер бала мереке күні дүниеге келген болса, оған осы айдың атымен есім беріледі. Ал, егер қар жауса, жақсылықтың белгісі болып саналады. Әр отбасында үстелге – «Дистракон» – әр түрлі ыдыстар салынған ақ үстел қойылады. Кейбір үйлерде, бұрынғыдай, ұн, май және қант қосылған бидайдан жасалған дәстүрлі ет сорпасы дайындалады. Мереке қарсаңында адамдар үйлерін тазалап, қарыздарынан құтылады. Жанжалдасқан адамдарға кешіріммен қарайды.
Түркияда әдет-ғұрып пен салт-дәстүрге сәйкес, Наурыз-бейрамды алғаш қарсылаған адамның жыл бойы жолы ашық болады. Осылайша, түркиялықтар мерекені көтеріңкі көңіл-күймен өткізеді. Шарап, арпа, монета – түріктер үшін Наурыз-Байрамды бейнелейтін символдар.
Қазіргі таңда Түркияда Наурыз мерекесіне орай фольклорлық қойылымдар сахналанады. Мерекеге дайындық кезінде алдымен міндетті түрде арнайы тағамдар дайындалады. Дастарханға жұмыртқа, пияз, кәмпит қойылады. Барлық адамдар бір-біріне барып, көршілерімен және достарымен бірге атап өтеді.
Сондай-ақ, 23 наурызда таңмен ерте тұрып, таза немесе жаңа киім киіп, зиратқа барады. Онда отбасы мүшелері мен көршілер шай не кофе ішіп, тамақтанады. Түстен кейін әйелдер арасында «хак хулеширир» әдет-ғұрпы жасалады. Олар бір-бірін жаңғақпен емдеп, намаз оқиды. Кешке көршілер мен туыстар жиналып, бірге ас ішеді. Сөйтіп, таңға дейін көңіл көтереді. Бұл күні барлығы күлімсіреп, қателіктер кешіріледі.
Түрікменстанда халық арасында «егер Наврузда ауа райы бұлыңғыр болса, бұл маусым айына дейін созылады. Ал, қар немесе жаңбыр жауса, жыл жемісті болады» деген түсінік бар. Наурызда жеміс ағаштарының бұтақтары сынып қалса, жеміс-жидек мол болады. Күн суық болса, астық түсімі көбейеді. Жастар көктемнің келуін дәстүрлі ойындармен ашық аспан астында атап өтеді. Сол секілді, қасқырлар мен төбеттердің шайқасы ұйымдастырылады. Тағы бір қызығы, осы мерекеде Аналар күні атап өтіледі. Бұл әйелдердің қоғамдағы маңызын мойындатады.
Тәжікстанда қонақтарды «Навруз Мубарак Бод!», «Неврессант Пируз Боду» деген сөздермен қарсы алады. Мерекелік дастарханға «с» әрпінен басталатын жеті ыдыс пен айна, шам және боялған жұмыртқалар қойылады. Осындағы шам адамды зұлым рухтардан қорғайды деген сенім бар. Ал, жұмыртқа мен айна өткен жылдың аяқталғаны мен жаңа күннің басталғанын білдіреді.
Иранда Наурыз мерекесі 13 күнге созылады. Оның алғашқы бес күні мейрамды тойлауға және жақындардың үйіне баруға арналған. Тоғызыншы күн «Шахраран-Навруз» (Шах Навруз), он үшінші күн – «Сенда-Бедар» («Үйдің сыртындағы он үшінші») деп аталады. Мереке қарсаңында ирандық әйелдер өрттен секіріп өтеді. Қала көшелерінде қызыл киімді актерлар қаптап кетеді.
Әзірбайжанда 20-22 наурыз аралығында күннің теңестірілуі тойланады. Бұл ресми демалыс күндері болып саналады. Рамазан сияқты, Байрам – елдегі ең көне және сүйікті мерекелердің бірі. Әзірбайжандар оған бір ай бұрын дайындала бастайды. Мерекеге дейін әр сейсенбі күні олар негізгі табиғи элементтер – су, от, жер және ауаны қастерлейді.
Мерекелік үстелдің негізгі тағамдары – шекярбур (айды бейнелейтін жаңғақ қосылған қамыр ыдыс), баклава (әлемнің төрт құбыласы), жасыл бидай (Күн символы) және жұмыртқа. Жаңа жылдың алғашқы күнінде ерте тұру әдетке айналған. Адамдар тоғанға барып, тазаланады. Дәстүр бойынша бір-біріне тәттілер ұсынып, құрмет көрсетеді және «зұлым рухтарды» шығаратын хош иісті түтінді жұтады.
Ирактағы (Күрдістан) дәстүр бойынша 21 наурызда күрдтер көктемгі егістік пен малдың жайылым жерін таңдайды. Күрдтер үшін Навруз тек көктем мен жаңару мерекесі ғана емес. Сонымен бірге, бұл күн айдаһарлар патшасының бұғауынан босатады.
Егер еуропалық Жаңа жыл түнде келсе, Үндістан мұсылмандары оны күндіз қарсылайды. Бірақ мұндағы Наурыз әлі күнге дейін отбасылық ортада ғана тойланып жүр. Үндістанның Солтүстік бөлігінің тұрғындары айналаны гүлмен безендірсе, оңтүстігінде тәттілер мен сыйлықтар салынған табақтар тартылады. Бір қызығы, үнділер сол гүлдер мен тәттілерді соңғы жылдағы сәтсіздіктерді алып кетеді деген сеніммен өртеп тастайды.
Амандық САҒЫНТАЙҰЛЫ
Фото: Ақорда