Мемлекет басшысы еліміздің үйлесімді дамуы үшін қажетті негізгі басымдықтар ретінде заңдылық пен тәртіпті белгіледі, деп хабарлайды AtyrauPress тілшісі.
Тұрмыстық зорлық-зомбылықпен тиімді және заңнамалық деңгейде күресу қажет. Қасым-Жомарт Тоқаев таяудағы Қазақстан халқына Жолдауында тұрмыстық зорлық-зомбылықты қылмыс қатарына жатқызу мәселесі қоғамда көптен бері талқыланып келе жатқанын атап өтті. Тұрмыстық зорлық-зомбылықты елемей қоюға болмайды. Одан зардап шеккендер мүлдем қорғансыз. Ал Президент өз сөзінде тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жазаны қатайтатын кез келгенін атап өтті. Сондықтан мен, заңгер, құқық қорғаушы ретінде «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне отбасы институтын нығайту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасына өз ұсыныстарымды енгізуді жөн көрдім.
Осы мәселемен айналысып жүрген заңгер және әйел ретінде түйгенім: көптеген өзгерістер зорлық-зомбылықтың алдын алу мен әйелдер құқығын қорғауға емес, отбасы құндылықтарын қорғауға және отбасын сақтауға бағытталған. Ал, тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күрес мәселесі қоғамда өзекті.
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі мен Жоғарғы Соттың құқықтық статистикасы бойынша: күніне – 1 әйел өлтіріледі, 4 әйел зорланады, суицидтен күніне 2 әйел өледі, өзін-өзі өлтіруге күніне 5 әйел оқталады, айына 9 әйел суицид жасауға итермеленеді және айына 18 әйел күйеуі немесе бірге тұратын еркектерден қорқыту, үркіту әрекеттеріне тап болады. Елімізде осындай статистикалық деректерді ескеріп, алдын алу шараларын заңнамалық деңгейде күшейту қажет.
Біріншіден, тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жазаны қатайту керек.
Бүгінде отбасы мүшесін ұрып-соққандарға ескертуге жасалады немесе 10 тәулікке дейін қамауға алынады. Отбасы мүшесінің денсаулығына қасақана жеңіл зиян келтіру – ескерту жасалады немесе 15 тәулікке дейін қамалады. Мәселен, жыл бойы көшеге екінші рет тасталған темекі тұқылы үшін ескертусіз 15 күнге қамалады. Осыдан тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы күресіміз тиімді деп айта аламыз ба?!
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстен (ӘҚБтК) «ұрып-соғу» және «денсаулыққа жеңіл зиян келтіру» баптарын алып тастауды және оларды Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің қылмыстық құқық бұзушылықтарына жатқызуды ұсынамын.
Денеге зақым келтірмей ұру қылмыс емес деп ойлайсыз ба? Егер ол оны ұрып-соғып, тек көгерген жерлері мен сыдырылған жерлерін қалдырса, оны қылмыс деп санауға болмайды ма?!
Екіншіден, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу шараларының тиімділігін күшейту қажет. Мысалы, ҚР ӘҚБтК-нің 461-бабына сәйкес, ішкі істер органы шығарған қорғау нұсқамасын бұзу ескерту жасауға немесе бес тәулікке дейін әкімшілік қамаққа алуға әкеп соғады. Қорғау нұсқамасы – тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу шарасы, ол жаңа құқық бұзушылықтар жасаудың алдын алу және жәбірленушінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында тұрмыстық зорлық-зомбылық жасаған адамның құқықтық санасы мен мінез-құлқына әсер ету үшін қолданылады.
Полиция қызметкерлері жәбірленушінің пікірін ескере отырып, қорғау туралы ұйғарым шығарады және оны әлеуетті немесе тұрмыстық зорлаушыға міндетті түрде орындау туралы қолхатпен береді. Көшірме 24 сағат ішінде прокурорға жіберіледі. Қорғау нұсқауы тек тұрмыстық зорлық-зомбылық жасауға ғана емес, сонымен бірге жәбірленушінің еркінен тыс, оны іздеуге, қудалауға, оған баруға, ауызша, телефон арқылы сөйлесуге және кез келген тәсілмен, тіпті балалар мен оның басқа да мүшелері арқылы байланысқа түсуге тыйым салады. Қорғау ордері ол жеткізілген күннен бастап 30 күн ішінде жарамды.
Тұрмыстық зорлық-зомбылық жасаған адам осы қорғау тәртібін бұзып, әйелі мен балаларын қудалай бастаса ше? Оған ескерту жасалады (!) немесе соттың шешімі бойынша әкімшілік қамауға алынуы мүмкін. Жақында Жылыой ауданында түнде жанжал шығарып, жүкті әйелін ұрып-соққан ер адамға полиция бөлімінде қорғау нұсқамасы берілгенде, түс ауа үйіне оралып, әйелін тағы да ұрып-соққан оқиға болды. Бұл үшін полиция оған қатысты бап бойынша хаттама толтырды. ӘҚБтК-нің 461-бабы бойынша іс сотқа жіберіліп, судья оған «ескерту» түріндегі жаза тағайындады.
Мұндай жағдайда құқық қорғау ордері тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алудың тиімді шарасы екеніне қалай сенімді бола аламыз? Әрине, ӘҚБтК-нің 461-бабының санкциясынан «ескертуді» алып тастап, тек әкімшілік қамаққа алуды қалдырып, әкімшілік қамаққа алу мерзімін соттың шешімі бойынша 5 тәуліктен 15 тәулікке дейін ұзарту қажет.
Үшіншіден, ӘҚБтК-нің 54-бабына сәйкес сот әкімшілік істі қарау кезінде жәбірленушіні және оның отбасы мүшелерін қорғау және қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін 30 тәулікке дейінгі мерзімге әкімшілік-құқықтық ықпал ету шарасын қолдануға құқылы. Тұрмыстық зорлық-зомбылық жасаған адамға егер оның басқа үйі болса, жәбірленушімен бір баспанада тұруға тыйым салынады.
Мұны қалай түсінуге болады? Қаншама балалы әйелдер зорлық-зомбылық жасаған күйеулерінен қашып, туыстарына, дағдарыс орталықтарына, Аналар үйіне тығылып жүр? Олардың саны көп. Ал үй тиранына 30 күнге дейін бір үйде үй шаруашылығымен тұруға тыйым салмас бұрын, оның басқа үйі бар-жоғына көз жеткізу керек.
Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы күресіміз тиімді ме? Зорлаушыға тыйым салудың бұл түрін қолданбау, оның басқа баспанасы болмағандықтан, жәбірленушілердің (әйелі мен балаларының) құқықтарын одан да өрескел бұзады және қайғылы салдарға (денсаулыққа ауыр зиян келтіру немесе кісі өлтіру) әкелуі мүмкін.
Сондықтан, ӘҚБтК-нің 54-бабының екінші бөлігінен «бұл адамның басқа тұрғын үйі болса» деген сөздер алып тасталсын. Тыйым салудың бұл түрі тұрмыстық зорлық-зомбылық жасаған адамның басқа тұрғын үйінің бар-жоғына қарамастан қолданылуы тиіс.
Тәжірибеде агрессорлар оларға қарсы қолданылатын алдын алу шарасының бұл түрін жиі бұзады. ӘҚБтК-нің 669-бабының екінші бөлігіне сәйкес, сот белгілеген мінез-құлыққа қойылатын ерекше талаптарды бұзғаны үшін агрессорға бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынуы немесе жеті тәулікке дейін әкімшілік қамаққа алынуы мүмкін. Ал әкiмшiлiк жаза қолданылғаннан кейiн бiр жыл iшiнде қайталап жасалған құқық бұзушылық үшiн он тәулiкке дейiнгi мерзiмге әкiмшiлiк қамаққа алынады. Бұл агрессордың мінез-құлқына әсер ететін және алдын алу шарасы ретінде қызмет ететін жеткілікті жаза ма?
Сот белгілеген арнайы талаптарды бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылықты енгізу қажет. Жаза ретінде қоғамдық жұмысқа тарту, отбасы құндылықтары туралы лекциялар тыңдау, ашу-ыза мен агрессиядан арылу бойынша психологиялық, психотерапевтік курстар мен тренингтер ұйымдастыру және т.б.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында мемлекеттің ең қымбат қазынасы адам және оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп көрсетілген. Сондай-ақ, Конституцияның 27-бабына сәйкес неке мен отбасы, ана, әке және бала мемлекеттің қорғауында. Мұндай жағдайда мемлекет пен қоғам тұрмыстық зорлық-зомбылыққа төзбеушілік танытуы керек.
Салтанат РАХИМОВА,
заңгер, Атырау облысындағы әйелдер мен отбасы демографиясы саясаты жөніндегі комиссияның мүшесі.